Albania to niewielki kraj na Bałkanach, znany dziś z malowniczych plaż, górskich krajobrazów i bogatej historii. Jednak przez wiele lat symbolem tego państwa nie były widoki Adriatyku, lecz tysiące betonowych kopuł rozsianych po całym kraju. Te bunkry, wzniesione w czasach dyktatury Envera Hodży, do dziś stanowią niezwykłe – i nieco absurdalne – dziedzictwo zimnowojennej paranoi.
Geneza budowy
Po II wojnie światowej Albania znalazła się pod rządami komunisty Envera Hodży, który utrzymał władzę od 1944 roku aż do swojej śmierci w 1985. Początkowo sojusznik Związku Radzieckiego, później Chin, Hodża stopniowo izolował kraj od całego świata. Obawiając się inwazji zarówno ze strony Zachodu, jak i byłych sojuszników, postanowił przekształcić Albanię w twierdzę nie do zdobycia.
W 1967 roku władze rozpoczęły masowy program budowy bunkrów. Każdy obywatel miał mieć schron w zasięgu kilku kroków – niezależnie od tego, czy mieszkał w górach, nad morzem, czy w środku miasta.
Ile bunkrów zbudowano?
Dokładna liczba bunkrów wciąż budzi spory, ale szacunki wahają się od 170 tysięcy do nawet 750 tysięcy!
To oznacza, że na każdego czterech obywateli przypadał jeden schron. Bunkry powstawały wszędzie – na plażach, w parkach, na polach uprawnych, w górach i wzdłuż dróg. Ich rozmiary również się różniły: od małych, jednoosobowych kopuł z otworami strzelniczymi, po duże, wielopoziomowe schrony dowodzenia.
Symbol paranoi
Każdy bunkier był wykonany z grubego żelbetu i miał wytrzymać atak czołgowy. Budowa jednego z nich wymagała znacznych nakładów pracy i betonu, co przy skali projektu miało katastrofalne skutki gospodarcze. Szacuje się, że ogromna część zasobów kraju – zarówno materiałowych, jak i ludzkich – została skierowana właśnie na ten cel.
Paradoksalnie, Albania nigdy nie została zaatakowana. Bunkry więc nie spełniły swojego militarnego zadania, a jedynie pogłębiły izolację i biedę narodu.
Bunkry dziś – od ruin do atrakcji
Po upadku komunizmu w 1991 roku wiele bunkrów popadło w ruinę. Władze nie miały środków na ich usunięcie, więc większość z nich po prostu pozostała tam, gdzie powstała. Z czasem jednak zaczęły one przyciągać uwagę turystów.
W dużych miastach, jak Tirana czy Szkodra, bunkry przekształcono w muzea, galerie sztuki i bary. Najsłynniejsze z nich to:
- Bunk’Art 1 – ogromny kompleks pod Tirana, dawniej schron dla elity partyjnej, dziś muzeum historii komunizmu.
- Bunk’Art 2 – muzeum poświęcone tajnej policji i represjom politycznym.
W mniejszych miejscowościach bunkry często służą jako magazyny, warsztaty, a nawet… pensjonaty czy kawiarnie. Niektóre stały się elementem krajobrazu, przypominającym o trudnej przeszłości.
Znaczenie symboliczne
Dla wielu Albańczyków bunkry są dziś betonowym symbolem lęku i izolacji – materialnym świadectwem reżimu, który podporządkował całe życie obywateli idei zagrożenia. Jednocześnie stanowią unikalną część tożsamości narodowej i ważny element pamięci historycznej.
Bunkry stały się też obiektem zainteresowania artystów i fotografów – metaforą zamknięcia, samotności, ale także wytrwałości.